Stara planina

Stara planina pripada grupi venačnih planina, a njen glavni venac prostire se približno od Zaječara do Crnog mora u dužini od oko 550 km. Pri tom manji deo glavnog venca (oko 150 km) predstavlja granicu izmedju Srbije i Bugarske, a veći deo (oko 400 km) deli Bugarsku na dva dela: severnu i juznu. Drugo ime za Staru planinu je Balkan, tako da je zapravo po ovoj planini i celo Balkansko poluostrvo dobilo ime.

Najviši vrhovi glavnog venca duž granice izmedju Srbije i Bugarske su: Golemi kamen (1969m), Dupljak (2032m), Midzor (2169m), Golema cuka (1957m), Vrazja glava (1935m), Tri cuke (1937m), Kopren (1963m) i Srebrna glava (1932m). U Srbiji, ovaj venac pripada opstinama Zaječar, Knjaževac, Pirot i Dimitrovgrad. Najviši vrh na celoj planini je Botev (2376m) i nalazi se u Bugarskoj. Od glavnog venca odvajaju se nekoliko odvojka koji zalaze u Srbiju. Značajniji vrhovi na njima su: Babin zub (1758m), Zarkova cuka (1848m), Prilepski vrh (1905m), Tupanar (1955m), Lazarevi jaglaci (1874m), Bratkova strana (1943m), Mramor (1760m) itd.

Ukupna povrsina masiva Stare planine koji zahvata Srbiju je 1802 km kvadratna.

Odlukom Vlade Republike Srbije 1997. godine zastićen je park prirode "Stara planina" koji zauzima 142 000 hektara. Prirodni rezervati i spomenici prirode koji čine ovaj park prirode na teritoriji opštine Knjazevac su: "Draganište", "Golema reka" i "Babin zub". Na teritorije opštine Pirot to su: "Bratkova strana", "Tri čuke", "Vražja glava", "Smrče", "Kopren", "Hrast lužnjak" i "Crni bor".

Na teritoriji Stare planine, kao i na delu teritorije Suve planine, do pre 15 godina pravljen je jedan od najkvalitetnijih sireva na svetu. Ovaj sir se zvao Staroplaninski kackavalj ili Pirotski kačkavalj i predstavljao je jedan od najvažnijih izvoznih prozvoda Srbije, a zanimljivo je dodati da je 60-ih godina dvadesetog veka ovo bio sir koji se najviše koristio u ishrani u Beloj kuci. Na pašnjacima Stare planine posle drugog Svetskog rata bilo je i do 500 000 ovaca.

I pored toga sto je kroz istoriju Stara planina predstavljala prirodnu granicu izmedju Srbije i Bugarske, interesantno je da lokalno stanovništvo sa obe strane planine u svom govoru koristi po tri padeža, što je različito od književnog jezika u obe ove drzave. Takodje, Stara planina je poznata u istoriji kao planina na kojoj skoro da nije bilo značajnijih bitaka.

Celokupni recni sliv Stare planine pripada Crnom Moru. U Srbiji sve reke sa Stare planine slivaju se u Timok ili u Nišavu. Trgoviški Timok izvire neposredno ispod Babinog zuba, a Nišava izvire ispod vrha Kom (2016m) u Bugarskoj. Ostale značajne reke i potoci su: Toplodolska reka, Visočica, Dojkinačka reka, Jelovička reka i Rosomačka reka. Ove reke i potoci spajaju se na sledeci nacin: Rosomačka reka se uliva u Visočicu, Jelovička i Dojkinačka se spajaju i zatim ulivaju u Visočicu, Toplodolska reka i Visočica se spajaju i grade Temščicu, koja se zatim uliva u Nišavu. U svom donjem toku Visočica gradi Zavojsko jezero. Najviši vodopadi na Staroj planini su Čunguljski vodopad, visine 42m, i vodopad Pilj, visine u kaskadama 64m.

Veoma je malo prelaza sa jedne na drugu stranu planine koji se koriste u današnje vreme. Na teritoriji Srbije to je samo prelaz kod Vrške Čuke, a nekada su se koristili korito reke Saške kod Vratarnice, Kadi-Bogaz kod sela Novo Gorito i stari karavanski prelaz Sveti Nikola, koji spaja sela Ravno Bucije u Republici Srbiji i Čuprene u NR Bugarskoj.

Podaci preuzeti sa sajta www.babinzub.net